«Եթե, այնուամենայնիվ ընդունենք , որ քրիստոնեությունն է հայոց տկարության պատճառը և այն էլ հիմնական, ապա պիտի ընդունենք ՝չկան հզոր քրիստոնեական երկրներ կամ ազգեր։ Կան և աչքներիս առաջ են»։
Հարգելի Մերուժան,դուք մոռանում եք,որ աշխարհի քրստոնեական ոչ մի երկրում հոգևորականությունը այնքան չի միջամտել պետության գործերին,որքան հայկական եկեղեցին:Քրիստոնեություն ընդունած օրից մինչ այժմ,եկեղեցին պայքարի մեջ է մտել պետության կառավարման օղակների հետ միանձնիա իշխանության հասնելու համար և շատ հաճախ էլ հենց հասել է դրան:Դարեր շարունակ արքաների ներկայության դեպքում անգամ,եկեղեցին եղել է ավելի հարուստ,ավելի ազդեցիկ,քան արքունիքը և ըստ այդմ էլ՝ երկրին վերաբերվող բոլոր վճիռները կայացվել են ըստ եկեղեցու ցանկության:Շատ դեպքերում հայոց արքաները վախեցել են եկեղեցուն դեմ գնալ,իսկ եկեղեցին բոլոր հարցերը լուծել է ելնելով առաջին հերթին ոչ թե ազգի ու երկրի,այլ հենց քրիստոնեական հավատքի ու եկեղեցու շահերից:Այսպիսի բան երբե´ք և ո´չ մի երկրի պատմության մեջ չկա:
Քրիստոնեաները բարբարոսաբար ոչնչացրել են մեր բազմադարիա գիրն ու գրականությունը,գիտությունն ու արվեստը և հետո դարե՜ր շարունակ խավարի մեջ խարխափելով եթե ստեղծլ են ասեղի ծայրի մեծության որևիցէ ազգային բան,թմբկահարել են դարերով,թե եկեղեցին ազգանպաստ գործ կատարեց,բերեց ազգի փրկությունը:
Դու ասում ես,սիրելի եղբայր,թե ինչու՞ ուրեմն այսքան հեշտությամբ ընդունվեց քրիստոնեությունը և մեկ փորձից հետո տապալվեց հին կրոնը:Շատ հեշտ է քսան դար հետո վերցնել ու այսքան հեշտացնել անցման այս շրջանը:Բայց իմացած պետք է լինես,որ քրիստոնեությունը երբեք էլ ո´չ հեշտությունբ է հաստատվել Հայաստանում,ոչ էլ միանգամից ինչպես եզրակացնում ես:Այդ ահավոր դավադրության արդյունքում Գրիգոր խավարիչ կոչված ստահակը իր հրեական բանակով սրի է քաշել բազմահազար հայերի,Ագաթանգեղոսը գրում է,որ արյունը արվակներով կհոսեր,երկաթե մուրճերով մինչև հիմքերը ջարդել է տվել մեր տաճարներն ու խարույկի վրա այրել են ամբողջ մեհենական գրականությունը:Միայն Գրիգորը սեփականացրել է 15 շրջան Հայաստանում,սեփականացրել է նաև տաճարների ոսկին,արծաթն ու պղինձը՝ ձուլելով Հայոց Աստվածների արձաններն անգամ ու դեռ այսքանից հետո մի նամակ է ուղարկել հրեաներին,թե եկեք Հայաստան,այստեղ շատ հողեր կան ու հարստություններ և տիրացեք դրանց որքան կուզեք:Սա ես չեմ ասում,այս մասին բացեիբաց վկայում է հենց Ագաթանգեղոսը:Իսկ այս բոլորով հանդերձ,ուղիղ 150 տարի,այսինքն մոտ երեք սերունդ,արգելված է եղել նրանց կողմից եկեղեցիներում խոսել,կամ քարոզել հայերեն լեզվով,եղել են միայն հունարեն և ասորերեն լեզուները:Եթե մտովի պատկերացնես ժամանակաշրջանը,այսօր՝երկու հազար տարի անց չես ասի,թե այդքան հեշտությամբ տապալվեց հինն ու ընդունվեց քրիստոնեությունը:ՈՒ նաև՝ հային այո´,ընդունել տվեցին քրիստոնեություն,բայց այդ օտարածին կրոնը երբեք չդարձավ հայի սեփականը լիարժեքորեն,վկա մինչև 12-րդ դարը շարունակվող Թոնդրակյան շարժումը,վկա հենց մենք՝ օրեցօր շատացող Հայոց Աստվածներին փնտրող ու պաշտող Հայ Արիներս:
Մեր պատմության ընթացքում շատ չեն եղել իսկական ազգասեր կաթողիկոսներ,բայց նրանցից մեկն էր Վազգեն Առաջինը:Գնացեք Էջմիածին և ուշադիր նայեք այդ իմաստուն Կաթողիկոսի գերեզմանաքարին,որը քանդակվել է հենց իր իսկ կտակի համաձայն:Նրա գերեզմանաքարի վրա կտեսնեք հավասարաթև Արիական խաչը,որը ոչ մի կապ չունի քրիստոնեության հետ,արնված Արևի շրջանակի մեջ ու դրանց վրա էլ Արիական սրբության սրբոց Է տառը,որ հենց ինքը՝Արարչի խորհրդանշանն է:Դրանից ներքև կարող եք կարդալ՝.Հայրապետ Ամենայն Հայոց:Հասկացա՞ք,ՀԱՅՐԱՊԵՏ,և ոչ թե՝ Կաթողիկոս,ինչպես կողքի մյուս բոլոր կաթողիկոսների գերեզմաններին:Վազգեն Առաջինի որոշման համաձայն Հայկական բոլոր եկեղեցիների խորանների վրա,ամենաբարձր մասում դրվեց այս «Է» Սրբազան տառը,որը երկար տարիներ աղավաղվելով հայ եկեղեցու հայրերի կողմից,ներկայացվում էր իբր՝Էջմիածին:
Ասել կուզեմ,որ այս երկու հազար տարիներն անգամ ի զորու չեղան Հայի մեջ մեռցնելու նրա հավատքը իր Աստվածների նկատմամբ,թեև ամեն ինչ արեց և անում է քրիստոնեական եկեղեցին այն մոռացնել տալու համար:Հավատքը ծնվում է տվյալ ազգի,ժողովրդի պատկերացումներից,աշխարհահայացքից ու հոգեկարտվածքից՝ հազարավոր տարիների ընթացքում:Կրոնը չի´պարտադրվում,չի´ընդունվում,ինչպես մեզ մոտ եղավ և շատ ուրիշների:Հենց այդ է պատճառը,որ այն չդարձավ մերը,մեր սեփականը:Հայը չդարձավ և չի էլ դառնա լիարժեք քրիստոնեա,քանզի այդ հավատքը մերը չէ,մեր սեփականը չէ և դուրս է Հայ տեսակի պատկերացումներից ու խորթ նրա հոգեկերտվածքին,որքան էլ որ փորձեն այն հարմարեցնել մեզ:Եվ հենց այս է պատճառը,որ ընդհամենը երկու հազար տարի,իսկ քրիստոնեա մեծ տերություններում ավելի քիչ գոյություն ունեցող քրիստոնեությունն արդեն սպառել է իրեն:Աշխարհի քրիստոնեա պետությունների մեծ մասում այն ընդհամենը ձևական բնույթ է կրում:Կյանքը զարգացել է,մարդիկ համատարած գրագետ են ու խելացի և «աստվածաշունչ» կոչված գիրքն ընթերցողն այնտեղ չի տեսնում Աստծո շունչ,ինչպես մեկնաբանել են փորձում հոգևոր հայրերը:Այնտեղ տեսնում է ամեն տեսակ աղտեղություններով համեմված հրեական ազգային պատմություն,որն այնքա՜խորթ է հատկապես մեզ՝հայերիս,խորթ է մեր ընկալումներին ու հատկապես մեր սովորույթներին:Իսկ «աստվածաշունչ»,որպես այդպիսին՝ չկա´,եթե զատում ենք հին և նոր կտակարանները:Մենք,Արիացի բոլոր հին ազգերս դարեր շարունակ ապրել ենք հենց ճիշտ այն չափանիշներով,ինչը Հիսուսի վարդապետությունն է սովորեցնում:Հիսուսը չեկավ նոր մի բան ասելու մեզ՝Արիացի ազգերիս համար:Ընդհակառակը,նա եկավ մեզ մոտ,մեզնից տեսնելու,մեզնից սովորելու այդ ամենն ու այն սովորեցնելու աղտեղության մեջ տառապող քոչվոր ցեղերին,դարձնելու համար նրանց բարոյական հատկանիշներով ապրող մարդ:
Իսկ այսօր մենք բերանբաց հիանում ենք մի վարդապետության վրա,որը հենց մեր ապրելակերպն ու նկարագիրն է եղել և երկու հազար տարի թմբկահարվել է մեզ իբր նոր մի բան,իբր հրաշք…Եկեք ընդհամենը ճանաչենք մեզ,տեր կանգնենք մեր արժեքներին,թույլ չտանք դավադիր մեր թշնամիներին ծիծաղելու մեր միամտության վրա և օգտագործելու մեզ իրենց ետին նպատակների համար:
Կոմունիստական հասարակարգը ևս ուժեղ էր ու անպարտելի,բայց ընդհամենը մեկ մարդ՝ Գորբաչով կոչված,դառնալով հրեական դավադիր գործիք,կարողացավ տապալել այդ հսկա երկիրը:ՈՒրեմն ի՞նչ…
Փառք Հայոց Աստվածներին և բարի վերադարձ Նրանց…

Svetlana Margaryan